Kankercellen te lijf door uitschakelen eet-me-niet-signaal

Sanquins onderzoeksgroep van Timo van den Berg heeft een mooie bijdrage geleverd aan een studie van het Antoni van Leeuwenhoek. De onderzoekers vonden een nieuwe manier om het eet-me-niet-signaal, dat kankercellen beschermt tegen een aanval van immuuncellen, te blokkeren. Het onderzoek is gepubliceerd in Nature Medicine.

Kanker wordt op diverse manieren door de verschillende soorten immuuncellen bestreden. Kankercellen wapenen zich daartegen met een immunologische rem, ook wel checkpoint genoemd. Die gebruikt onze afweer voortdurend om te checken of een cel eigen is, of een bedreiging vormt, en moet worden uitgeschakeld.

Helaas lijken kankercellen soms verdacht veel op normale cellen, waardoor ze net als gezonde cellen de rem van het immuunsysteem intrappen en zo ontsnappen aan de afweer. Geneesmiddelen die de checkpoints uitschakelen en kankercellen herkenbaar maken voor T-cellen, een bepaald type immuuncellen, zijn inmiddels onderdeel van de standaardbehandeling bij uitgezaaide vormen van huidkanker, longkanker en niercelkanker.

Kankercellen opeten

Enige jaren geleden ontdekte de groep van Timo van den Berg van Sanquin een checkpoint op een ander type immuuncel, die kankercellen aanvalt door ze op te eten. In samenwerking met Sanquin ontwikkelt het Nederlandse bedrijf Synthon Biopharmaceuticals medicijnen die het immuunsysteem van deze rem moeten halen door het eet-me-niet-signaal te blokkeren. Op basis van eerdere bevindingen van van den Berg had Sanquin het eet-me-niet checkpoint al als aangrijpingspunt voor kankertherapie gepatenteerd.

Over de hele wereld zoeken onderzoekers momenteel naar therapieën die het eet-me-niet-signaal, officieel CD47/SIRPα, uitschakelen. De onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek, onder leiding van Ton Schumacher, beschrijven een nieuw target, een eiwit dat belangrijk is voor het vormen van het eet-me-niet signaal.

Remmen van dit eiwit legt het eet-me-niet-signaal op tumorcellen plat. De onderzoekers richten zich nu op het ontwikkelen van small molecules als medicijn. Van den Berg (foto): “We weten van de T-cel checkpoint-remmers dat er ruimte is voor verschillende soorten geneesmiddelen naast elkaar, deze kunnen een belangrijke aanvulling op elkaar zijn”.

Het belang van het ontwikkelen van therapieën tegen het eet-me-niet signaal werd onlangs extra onderstreept door een Amerikaanse studie bij patiënten met lymfklierkanker, waarbij een remmer van het eet-me-niet-signaal werd gegeven in aanvulling op al bestaande antistoftherapie. Het was de eerste keer dat patiënten zo’n remmer kregen. Doel van de studie was het onderzoeken van de veiligheid en dosering van het geneesmiddel. Secundair werd ook gekeken naar de werking. 

Het werkt!

Bij meer dan een derde van de patiënten verdween de kanker helemaal, bij nog eens een derde nam de ziekte af gedurende de studie van zes tot acht maanden. “Een fantastisch resultaat”, zegt van den Berg. “Zelfs de patiënt met de meest agressieve vorm werd vrij van kanker”. Van den Berg benadrukt wel dat de resultaten zeer preliminair zijn, dat de patiëntengroep klein was (22) en  meer onderzoek bij meer patiënten nodig is om vast te stellen hoe goed remming van dit checkpoint is ten opzichte van andere therapieën. Hij schreef een opinie-artikel over deze patiëntenstudie in Nature reviews.

Persbericht Antoni van Leeuwenhoek
 

Artikel Antoni van Leeuwenhoek

Glutaminyl cyclase is an enzymatic modifier of the CD47- SIRPα axis and a target for cancer immunotherapy. Meike E. W. Logtenberg, J. H. Marco Jansen, Matthijs Raaben, Mireille Toebes, Katka Franke, Arianne M. Brandsma, Hanke L. Matlung, Astrid Fauster, Raquel Gomez-Eerland, Noor A. M. Bakker, Simone van der Schot, Koen A. Marijt, Martijn Verdoes, John B. A. G. Haanen, Joost H. van den Berg, Jacques Neefjes, Timo K. van den Berg, Thijn R. Brummelkamp, Jeanette H. W. Leusen, Ferenc A. Scheeren & Ton N. Schumacher. Nature medicine, 25 Feb 2019

Patiëntenstudie

CD47 Blockade by Hu5F9-G4 and Rituximab in Non-Hodgkin's Lymphoma. Advani R, Flinn I, Popplewell L, Forero A, Bartlett NL, Ghosh N, Kline J¹, Roschewski M, LaCasce A, Collins GP, Tran T, Lynn J, Chen JY, Volkmer JP, Agoram B¹, Huang J, Majeti R, Weissman IL, Takimoto CH, Chao MP, Smith SM. N Engl J Med. 2018 Nov 1;379(18):1711-1721.

Review

Myeloid immune-checkpoint inhibition enters the clinical stage. van den Berg TK, Valerius T. Nat Rev Clin Oncol. 2018 Dec 20.