Sanquin puzzelt mee: sterke antistoffen tegen coronavirus

Onderzoekers van Sanquin hebben bijgedragen aan een zoektocht van het AMC naar krachtige antistoffen die het coronavirus kunnen neutraliseren. Deze zijn gekloneerd uit afweercellen van patiënten. Het AMC noemt de antistoffen veelbelovend als mogelijke behandeling. Het onderzoek werd onlangs gepubliceerd in Science. Wat is precies het verschil met antistoffen in convalescent plasma?

Herstelde coronapatiënten hebben miljoenen antistoffen tegen het coronavirus in hun bloed. Deze kunnen heel verschillend zijn. Krachtig of slap, neutraliserend of niet-neutraliserend. Zieke patiënten die convalescent plasma krijgen van een herstelde patiënt krijgen zo’n hele mengelmoes toegediend. Van deze mix verwachten we dat de neutraliserende antistoffen de patiënten helpen. Die antistoffen verhinderen dat het virus de menselijke cellen binnendringt, door aan de stekel, het spike-eiwit van het virus te binden. Dat zijn die uitstekels die je op alle afbeeldingen van het virus ziet. Als onderzoek aantoont dat convalescent plasma werkt, gaat SPP antistoffen uit plasma van duizenden donors zuiveren en bij elkaar voegen. Patiënten krijgen zo een nog breder arsenaal aan verschillende antistoffen toegediend. Om hen te kunnen behandelen moet er met spoed veel plasma worden afgenomen.

Antistoffen namaken

Het AMC wil onbeperkt antistoffen kunnen maken, zonder dat er daarvoor plasmadonors nodig zijn. En dan van één bepaalde soort: een krachtige en neutraliserende antistof. Om dit te kunnen doen moet je het genetisch materiaal in handen krijgen. Dat ligt verstopt in de antistofproducerende afweercellen, de B-cellen. 100 verschillende veelbelovende antistoffen tegen het stekeleiwit, uit afweercellen van drie verschillende patiënten, werden op die manier gekloneerd en in het lab geproduceerd. De volgende stap was het selecteren van de beste antistoffen. Hierbij schoot Sanquin te hulp.

Indelen in groepen

Onderzoeksleider Gerstur Vidarsson (foto rechts) van Sanquin Resesearch: “Wij hebben een techniek in huis om de antistoffen in groepen in te delen. Die 100 antistoffen binden op allerlei verschillende plekken op het spike-eiwit. Welke binden op de zelfde plek? En hoe sterk binden ze? We hebben dat met ons apparaat, “de Ibis”, kunnen uitzoeken”. Sanquin riep de hulp in van de fabrikant, om de experimenten nog beter te kunnen uitvoeren. Die geven hier in deze video meer uitleg.

Apparaatspecialist Arthur Bentlage  (foto links) ging er mee aan de slag. “Er kwamen verassende resultaten uit”, vervolgt Gestur. “Antistoffen die precies op de plek binden waarmee de stekel contact legt met de menselijke cel, maar toch niet voorkomen dat het virus binnendring. En antistoffen die daar verder vanaf binden, maar toch kunnen neutraliseren. Kennelijk duwen deze antistoffen het spike-eiwit in een andere vorm, waardoor het virus niet meer de menselijke cel kan binnendringen”. Het AMC heeft de uitslagen van Sanquin bij haar eigen resultaten gelegd en twee veelbelovende, neutraliserende antistoffen geselecteerd om verder te ontwikkelen tot medicijn.

Veel toepassingen

Er is al veel ervaring met het toedienen van plasma of een daaruit gezuiverd immunoglobuline-preparaat. Dat kan daardoor snel beschikbaar zijn als geneesmiddel. De antistoffen van het AMC hebben nog een lange weg met veiligheidstesten te gaan. Het AMC denkt op zijn vroegst begin volgend jaar in proefpersonen te kunnen testen. “Maar ook als dit onderzoek nog niet klaar is als er een echt vaccin beschikbaar is, is dit heel waardevol”, legt Gestur uit. “De antistoffen kunnen bijvoorbeeld gebruikt wordt als standaard voor antistoftesten. En we kunnen nog verder aan ze sleutelen,  waardoor we inzicht kunnen krijgen welke eigenschappen van antistoffen mensen beter maken, en welke juist bijdragen aan verergering van COVID-19. Want dat kan ook nog”. Die kennis kan ook toegepast worden bij het behandelen van andere ziekten en het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen op basis van antistoffen. 

Lees meer over het onderzoek bij de NOS
Nieuwsbericht  AMC 
Originele artikel in Science