De X-factor: Immuuntherapie verbeteren door onderzoek aan het X-chromosoom

Vrouwen hebben een sterker afweersysteem dan mannen. Een belangrijke rol hierbij speelt het X-chromosoom. Sanquin-onderzoeker Nila Servaas wil onderzoeken hoe dat precies in elkaar steekt, en dit toepassen bij immuuntherapie. Hoewel dit een veelbelovende behandeling is, ervaren vrouwen vaker bijwerkingen doordat hun afweersysteem krachtiger werkt. Nila wil aanknopingspunten vinden om immuuntherapie beter geschikt te maken voor vrouwen, maar ook om die voor mannen te verbeteren.

Vrouwen hebben twee X-chromosomen (XX) en mannen een X- en een Y-chromosoom (XY). Het Y-chromosoom bevat relatief weinig genen in vergelijking met het X-chromosoom, en speelt vooral een rol bij de mannelijke geslachtsontwikkeling. Veel genen die betrokken zijn bij het immuunsysteem bevinden zich op het X-chromosoom. Om te voorkomen dat vrouwen daar een dubbele dosis  van krijgen, heeft de natuur het zo geregeld dat al vroeg in de embryonale ontwikkeling bij meisjes een van de X-chromosomen wordt uitgeschakeld.

Sommige genen op het uitgeschakelde chromosoom blijven echter actief. Dit zorgt voor een krachtiger afweersysteem bij vrouwen. Ze zijn beter beschermd tegen virussen en reageren sterker op vaccinaties. De keerzijde is dat bij vrouwen ook meer auto-immuunziekten voorkomen, waarbij het afweersysteem het eigen lichaam aanvalt.

Nila: "Ik wil onderzoeken welke genen er precies actief zijn op die reservekopie van het X-chromosoom, en hoe die de afweer beïnvloeden. Die kennis willen we gebruiken om de bestaande immuuntherapie te verbeteren. Voor vrouwen én mannen."

Alleen onderzoek bij mannen

Het valt Nila op dat onderzoek vaak alleen onder mannen wordt gedaan. "Ik zocht in bestaande datasets en kwam alleen data van mannen tegen, of er werd niet genoteerd om welk geslacht het ging." Ze wil daarom bijdragen aan meer bewustzijn over het verschil tussen mannen en vrouwen bij biomedisch onderzoek.

Tot voor kort was Nila verbonden aan het EMBL in Heidelberg (Duitsland), waar ze al in aanraking was gekomen met het X-chromosoom, en wilde zich meer verdiepen in de invloed van dit chromosoom op het immuunsysteem. Daarvoor zocht ze samenwerking met Monika Wolkers, groepsleider bij Sanquin. Recent heeft Nila twee beurzen gekregen: een LSBR Early Career grant en een Marie Skłodowska-Curie beurs. Hiermee gaat ze haar onderzoekslijn bij Sanquin ontwikkelen. Ze hoopt in de toekomst niet alleen immuuntherapie beter af te stemmen op mannen of vrouwen, maar ook een manier te vinden om het immuunsysteem af te remmen bij auto-immuunziekten.