Sanquin Diagnostiek betrokken bij VIPIT onderzoek en diagnostiek

Recente ontwikkelingen rondom een klinisch beeld bestaande uit trombocytopenie en trombose na vaccinatie met het AstraZeneca COVID-19 vaccin hebben veel teweeg gebracht. Samen met de NVKC, de VHL en verschillende (academische) ziekenhuizen, is een VIPIT diagnostiek richtlijn opgesteld, waarin geadviseerd wordt om bij het optreden van trombocytopenie en/of trombose 4-16 dagen na vaccinatie met het AstraZeneca COVID-19 vaccin diagnostiek te laten verrichten bij Sanquin.

VIPIT, ofwel vaccine-induced prothrombotic immune thrombocytopenia, is een zeldzame complicatie die is waargenomen na vaccinatie met het AstraZeneca COVID-19 vaccin en het Janssen COVID-19 vaccin (dit laatste vaccin is in Nederland nog niet toegepast). Hoewel nog veel onduidelijk is, werd een gelijkenis gezien met HIT, heparin induced thrombocytopenia.

HIT kan optreden na behandeling met heparine. Heparine versterkt de werking van antitrombine en remt daarmee de werking van verschillende stollingsfactoren, zoals factor V en factor X. De betreffende bijwerking van heparine wordt veroorzaakt doordat het complexen vormt met plaatjes factor 4 (PF4). De vorm van PF4 verandert daardoor, wat aanleiding kan geven tot antistofvorming tegen de veranderde structuur. Omdat dit op of rond de trombocyten membraan plaatsvindt, kunnen de Fc-staarten van de antistoffen binden aan de Fc-gamma receptor IIa (FcγRIIa, CD32, laag affiniteit IgG receptor) gelegen op trombocyten. Dit veroorzaakt plaatjes-degranulatie en -aggregatie en het vrijkomen van meer PF4. Ook zorgt de activatie van trombocyten en de vorming van micropartikels uit trombocyten voor het activeren van de stollingscascade en vorming van trombine. Daarnaast kunnen, door de toegenomen hoeveelheid PF4, ook andere cellen waarop heparinoïde-achtige structuren (zogenaamde glycosaminoglycanen) tot expressie komen, zoals monocyten, granulocyten en endotheelcellen worden geactiveerd. De activatie van deze cellen leidt ook tot vorming van trombine, maar daarnaast ook tot vaatwand beschadiging en het vrijkomen van tissue factor (TF). Al deze processen veroorzaken dus afbraak van trombocyten en het vrijkomen van procoagulant materiaal wat in combinatie met vaatwandbeschadiging kan leiden tot trombose. Een mooi overzichtsartikel van Matteo Marchetti et al. over HIT werd recent gepubliceerd.

Het AstraZeneca COVID-19 vaccin bevat geen heparine. De patiënten met de bijwerking na vaccinatie zouden dus geen HIT moeten kunnen krijgen. Doordat wel degelijk sprake is van een ‘HIT-like’ beeld werd door professor Andreas Greinacher (Greifswald, Duitsland) de diagnostiek die wordt gebruikt bij HIT toegepast. Hieruit bleek dat bij patiënten met VIPIT-antistoffen die gevormd worden na de vaccinatie (geactiveerd) PF4 herkennen en dus, net als bij HIT, de stollingscascade activeren. Een belangrijke bevinding, omdat dit gevolgen heeft voor het therapeutisch beleid: toedienen van heparine is dan een absolute contra-indicatie! Behandeling met doac’s (direct oral anticoagulants) en IVIg is aangewezen.

Mede vanwege het therapeutisch beleid is het van belang snel te weten of sprake is van VIPIT. Om dat te kunnen vaststellen zijn twee verschillende tests noodzakelijk, namelijk een PF4 antistofdetectiemethode en een plaatjesfunctie assay. Binnen het Trombocyten/Leukocyten Serologie Laboratorium van Sanquin worden zowel de PF4 IgG ELISA als de heparin induced platelet activation (HIPA) assay verricht. Samen met de NVKC, de VHL en verschillende (academische) ziekenhuizen, is een VIPIT diagnostiek richtlijn opgesteld, waarin geadviseerd wordt om bij het optreden van trombocytopenie en/of trombose 4-28 dagen na vaccinatie met het AstraZeneca COVID-19 vaccin diagnostiek te laten verrichten bij Sanquin.

Meer informatie, kan gevonden worden in de leidraad: ‘Diagnostiek en behandeling van patiënten met trombocytopenie met of zonder trombose na COVID-19 vaccinatie’           

Belangrijk:

Bloed dient afgenomen te worden voorafgaande aan de behandeling met IVIg!

Bel voor spoedaanvraag bij verdenking op de bijwerking (VIPIT): Tijdens kantooruren 020-5123379 buiten kantooruren via Sanquin (020-5123000) vragen naar achterwacht IHD